На тыдні, калі грэка-каталіцкая Царква ў Беларусі святкуе Зыход Святога  Духа, варта ўзгадаць цікавыя факты з гісторыі хрысціянства на нашых землях.  

 

На развіццё беларускай культуры ХVI–ХVIII стагоддзяў паўплывала дзейнасць Oрдэна базыльянаў (Ordo Sancti Basilii Magni) — манаскага ордэна Грэка-Каталіцкай Царквы.

У цэнтры Мінска, ператвораная ў канцэртную залу, узвышаецца царква Святога Духа, якая была пабудавана ў сярэдзіне ХVII стагоддзя і служыла мужчынскаму і жаночаму кляштарам базыльянаў.

 

На Беларусі ў кляштарах базыльянаў захоўваліся найбольш шанаваныя абразы Маці Божай: Жыровіцкі, Мінскі, Супрасльскі, Каложскі.Манахі гэтага ордэна перапісвалі кірылічныя рукапісы, стваралі арыгінальныя творы на старабеларускай мове, развівалі музыку, якая суправаджала набажэнствы, у тым ліку арганную.

 

Ордэн васіліянаў сёння дзейнічае на тэрыторыі Украіны. «Кожны васіліянін пакліканы да апостальскай дзейнасці, якая праяўляецца праз прапаведанне і катэхізацыю, праз апеку над парафіямі і школамі, у народных місіях, рэкалекцыях для свецкіх, праз друк і іншыя сродкі камунікацыі», — напісана ў статуце ўкраінскіх васіліянаў.

 

Пра дзейнасць Ордэна базыльянаў на Беларусі мы пагаварылі з кандыдатам культуралогіі Алесем Сушам, які прысвяціў шмат артыкулаў і дысертацыйную працу культурнай спадчыне Грэка-Каталіцкай Царквы і, у прыватнасці, вывучэнню і захаванню культурнай спадчыны гэтага ордэна.

 

Алесь Суша і Уладзімір Ліхадзедаў— Супольнасць базыльянаў шмат зрабіла для культуратворчага працэсу ў Беларусі. Мне давялося папрацаваць з кнігазборамі базыльянаў, якія захоўваюцца ў фондах Нацыянальнай бібліятэкі. Іх кнігі з’яўляюцца цікавай крыніцай для вывучэння гэтай манаскай супольнасці. Давялося паездзіць па закінутых і напаўразрабаваных кляштарах, вывучаць спадчыну ў палявых умовах. Пашчасціла папрацаваць у архівах і бібліятэках за мяжою, шукаючы культурныя артэфакты, створаныя манахамі Ордэна базыльянаў. Атрымалася абагульніць інфармацыю, якая ўжо існавала ў інфармацыйнай прасторы Беларусі, і адшукаць шмат новага, папрацаваць з Полацкімі і Аршанскімі, Віцебскімі і Талачынскімі зборамі базыльянаў.

Гісторыя самога ордэна бярэ вытокі ад грэчаскіх манастыроў на тэрыторыі паўднёвай Італіі і Сіцыліі.

 

Грэкі, якія масава беглі ад пераследу на тэрыторыі колішняй Візантыйскай імперыі, траплялі на тэрыторыю Італіі і Сіцыліі, пераязджалі і сяліліся цэлымі манастырамі. У I тысячагодзі нашай эры яны пачалі гуртавацца. У ХIII–ХIV стагоддзях пачаўся працэс іх афармлення ў ордэнскую структуру. Была нешматлікая колькасць манахаў, яны пакрысе лацінізаваліся, большасць з іх сталі католікамі і згубілі практыку карыстання грэчаскай мовай. Да нашага часу працягвае дзейнічаць манастыр у Гротаферата, працягвае заставацца духоўным цэнтрам старажытных базыльянаў у Італіі.

 

Герб Ордэна базыльянаў. Фота ru.wikipedia.orgТым, што дало штуршок развіццю Ордэна базыльянаў на Беларусі, былі Берасцейская царкоўная унія і падзеі канца ХVII стагоддзя, калі дзякуючы намаганням Язэпа Руцкага і Язафата Кунцэвіча, двух маладых манахаў, якія ў той час гуртаваліся ў Віленскім Траецкім старажытным манастыры, быў створаны першы статут ордэна.

 

Ён грунтаваўся і на статуце Васіля Вялікага, і на практыцы ўсходняга манаства. Язафат Кунцэвіч выкарыстоўваў практыкі ісіхазму і іншыя ў сваім манаскім жыцці. З іншага боку, былі выкарыстаны і заходнія практыкі — Ордэнаў кармэлітаў і езуітаў, якія лічыліся на той час перадавымі.

 

У 1617 годзе Ордэн базыльянаў быў створаны на аснове пяці беларускіх манастыроў. Яго протаархімандрытам быў прызнаны Язэп Руцкі. У 1624 годзе Кангрэгацыя прапаганды веры зацвердзіла ордэн, у 1631 годзе булай Папы ён быў юрыдычна замацаваны.

 

Асноваю, сэрцам ордэна была беларуская зямля. Большасць протаархімандрытаў былі выхадцамі з Беларусі, большасць генеральных капітулаў праходзіла тут: у Вільні, Жыровіцах альбо Наваградку.

 

Ордэнам кіравалі протаархімандрыты, у заходняй практыцы іх называлі генераламі ордэна. Яна былі падначаленыя грэка-каталіцкім архімандрытам і падпарадкоўваліся Рыму.

 

Кляштар базыльянаў у Талочыне. Фота globus.tut.byТак на беларускіх землях паўстаў Ордэн базыльянаў, які аб’яднаў беларускія манастыры, беларускіх дзеячаў і протаархімандрытаў, якія потым пераязджалі ва Украіну, Літву, Латвію, і традыцыя працягвалася. Беларуская зямля нараджала актыўных праваднікоў базыльянскай традыцыі. Адным з такіх дзеячаў стаў Якуб Суша, які нарадзіўся ў Мінску ў 1610 годзе. Ён пэўны час узначальваў Холмскую епархію і быў адным з кіраўнікоў Ордэна базыльянаў, аказаў уплыў на развіццё беларускай і ўкраінскай культуры, — распавёў Алесь Суша.

 

Пасля I Сусветнай вайны большасць базыльянскіх манастыроў апынулася ў межах тагачаснай Польшчы. У краінах сацыялістычнага блока афіцыйная дзейнасць ордэна была спынена.

Паўсюль, за выключэннем Польшчы, ён вымушаны быў сысці ў падполле. На працягу многіх гадоў базыльяне выхоўваліся, маліліся і дзейнічалі як свецкія людзі.

Многія манахі былі рэпрэсаваныя, асуджаныя на высылку і кінутыя ў вязніцы. Шматлікія базыльяне ва Украіне, Чэхаславакіі, Румыніі і Венгрыі загінулі за свае рэлігійныя перакананні. У 2001 г. пяць базыльянаў былі беатыфікаваны. Цяпер праводзіцца беатыфікацыйны працэс яшчэ шэрагу з іх.

 

Тэкст: Эла Дзвінская / Catholic.by